Kleine geschiedenis van Donner

De geschiedenis van boekhandel Donner is vervlochten met ruim een eeuw Rotterdamse historie. De in 1912 door de gereformeerde Johannes Hendrikus Donner opgerichte boekhandel, was eigenlijk de voortzetting van een boekwinkel die al sinds 1904 aan de Gedempte Botersloot was gevestigd. Eén keer werd er verhuisd naar een groter pand in dezelfde straat. De collectie bestond voornamelijk uit bijbels, liedboeken en christelijke romans.
Tijdens het bombardement van 1940 werd de winkel totaal verwoest. Pand, inventaris en archief gingen in vlammen op. Een collega-boekhandelaar bood tijdelijk onderdak op het Pijnackerplein, totdat een noodwinkel werd gevonden aan de Rochussenstraat.
J.H. Donner was ook maatschappelijk zeer actief: hij was onder meer wethouder en vicevoorzitter van de Kamer van Koophandel in Rotterdam. Donner had geen opvolger en fuseerde met de gereformeerde Boekhandel van Zuid, G.D. Schoemakers.

De volgende locatie van Donner zou de Korte Lijnbaan worden, waar de winkel op huisnummer 8 van 1953 tot 1982 onderkomen vond. De tijd van wederopbouw was ook de tijd van ingezette secularisatie: het gereformeerde bolwerk werd omsingeld door de verleidingen van de wereld. Dat kwam dan ook steeds meer tot uitdrukking in de collectievorming.
Inmiddels was C.B. Schoemakers zijn vader G.D. Schoemakers én J.H. Donner als directeur-eigenaar opgevolgd. De modernisering van het bedrijf vond onder zijn leiding plaats. De winkel werd definitief een spiegel van alles wat er op de wereld te koop was en verbeeld kon worden.
In de jaren zestig opende Donner een 'pocketkelder'. Velen herinneren dit kleine bolwerk als een vrijplaats voor literair en maatschappelijk initiatief. Daarnaast werd langzamerhand de levering van studieboeken voor de bedrijfsvoering steeds belangrijker. Aan het einde van de jaren zeventig opende Donner ook een vestiging aan de Meent, met eerst uitsluitend studieboeken: niet alleen voor het voortgezet onderwijs, maar tevens voor HBO.
Tussen 1982 en 1988 zou de winkel van Donner daar te vinden zijn. Het was een belangrijke periode in de geschiedenis van het bedrijf: enkele inmiddels legendarische boekverkopers kregen van de directeur-eigenaar alle vrijheid die zij verlangden, om hun commerciële en promotionele vleugels uit te slaan. Donner werd halverwege de jaren tachtig ook nog eens de kans geboden om een campuswinkel op de Erasmus Universiteit te beginnen. Ruim twintig jaar was Donner er met het studentenboek present. Dat zou later ook op verschillende HBO instellingen het geval zijn. De filialen die de firma ondertussen in de regio had geopend - Zwijndrecht, Papendrecht en Krimpen a/d IJssel - werden verzelfstandigd.

In 1988 verhuisde de winkel naar het monumentale pand aan de Lijnbaan/hoek Binnenwegplein. Inmiddels maakte Donner deel uit van de Kluwer Groep boekhandels, later BGN en weer later opererend onder de naam Selexyz, om tenslotte bijna roemloos ten onder te gaan onder de naam Polare. Maar voordat het in 2014 bíjna zover was maakte de winkel in de jaren negentig en aan het begin van deze eeuw een ongekende bloeiperiode door, zowel commercieel als promotioneel. Alle schrijvers, politici, wetenschappers en artiesten van naam bezochten de winkel voor een optreden. Donner werd de grootste boekhandel van de Lage Landen - sinds de boekdrukkunst! Het was de eerste 'totaal boekhandel', met tevens onderdak voor CD-verkoop, bladmuziek, beeldende kunst, horeca etc.

Internetverkoop en digitalisering van informatie bezorgde de traditionele boekhandel een behoorlijke dreun. Branchevreemde ondernemers met megalomane en boekvijandige initiatieven, gaven verder voeding aan het negatieve sentiment dat de boekenbranche steeds meer aankleefde. Het faillissement van de Polarewinkels kon niet uitblijven, maar werd uiteindelijk 'a blessing in disguise' voor de hele branche. Vijf dwarse boekverkopers stonden op om Donner te redden. Met de facebookpagina 'Donner moet blijven' werd een actie op touw gezet om Donner als zelfstandige boekhandel aan de stad terug te geven. 'De vijf', met 135 jaar Donner-DNA, lukte het om binnen zeer korte tijd het benodigde geld op te halen om de winkel door te starten: zeven private investeerders met het Rotterdamse hart op de goede plaats en 1750 crowdfunders werden de nieuwe eigenaren van Boekhandel Donner BV. In het hart van de stad gevestigd sinds 1912! Een Rotterdamse volkszaak in de allerbeste zin des woords: iedereen, maar dan ook iedereen, koopt er zijn boeken - en tegenwoordig ook zijn cadeauartikelen.
De winkel kon, met vele bekwame boekverkopers uit het verleden en met nieuwe geestdriftige medewerkers, in het rijksmonument aan de Coolsingel (bekend als ‘het bankgebouw’ of ‘het ABN Amro gebouw’) een nieuw begin schrijven aan die mooie oude boekhandelsgeschiedenis.
De vijf werden als directie aangesteld. Hun inspiratie geldt het vrije en initiatiefrijke ondernemerschap van het Donner uit de bloeitijd van haar bestaan. Maar tevens álles wat voorligt om Donner toekomstbestendig te maken, zoals een nieuwe inspirerende website.  

Tegelijk werd tussen 2014 en 2019 een grote verbouwing van het pand gerealiseerd. Donner bleef gewoon op de locatie aanwezig, zij het dat er enkele keren intern verhuisd diende te worden. De klanten werden meegenomen in het bouwproces: ‘Tijdens de verkoop gaat de verbouwing gewoon door’. Met een groot feest, waarbij tal van schrijvers in het nieuwe theater optraden, en de jubileumuitgave Denkend aan Donner – een ode aan het lezen kon de nieuwe winkel in het najaar van 2019 geopend worden. Kort daarna bleek hoe belangrijk het was dat Donner geïnvesteerd had in een goede website: tijdens de corona-epidemie kon de boekverkoop in zekere mate doorgaan toen de winkel moest worden gesloten. Inmiddels hebben vele honderden auteurs in het theater opgetreden en ontving Donner de Rotterdam Promotieprijs 2019. In 2022 wisten bijna een miljoen bezoekers boekhandel Donner te bereiken. Opvallend is hoe ondanks alarmistische geluiden over ontlezing, met name onder jongeren, nieuwe groepen jonge klanten de winkel bezoeken, al dan niet aangespoord door andere jonge lezers en influencers op social media zoals TikTok/ BookTok.

Met Umberto Eco: ‘Het boek is als een lepel, een schaar, een hamer, een wiel; als het uitgevonden is kan het niet verbeterd worden’. Het zij zo.